شش اصل ضروری برای سلامت در طب سنتی

از منظر طب سنتی، برای داشتن زندگی سالم، اجرای شش اصل ضروری برای سلامت که در واقع، بنیان بهداشت در طب سنتی را تشکیل می دهند و به سته ضروریه معروفند، لازم است.

1.استفراغ و احتباس:

استفراغ از ریشه فراغت می باشد و در طب به معنی آزاد و رها شدن بدن از دست مواد نامتعادل و غیرطبیعی است.

- استفراغ طبیعی: مانند دفع گازهای سمی از طریق ریه، دفع مدفوع، دفع ادرار، تعریق، عادت ماهیانه، عطسه، سکسکه، دفع باد، جمع شدن ترشحات در گوشه چشم هنگام بیدار شدن از خواب صبحگاهی، ترشحات واژن و دفع منی.

- استفراغ ایجاد شده توسط پزشک: در این مورد پزشک متوجه می شود که مواد زاید و سموم در بدن ذخیره شده اند و قوای طبیعی بدن نتوانسته اند به اندازه کافی آنها را دفع نمایند. در اینجا طبیب با ایجاد اسهال، تعریق، افزایش ادرار، فصد، حجامت، سونا و یا تدابیر روحی و روانی و تدابیر دیگر به یاری طبیعت می شتابد و به سیر طبیعی دفع مواد زاید و سموم کمک می کند.

2.اعراض نفسانی

حالات روحی و روانی مانند خشم، نگرانی، غم، خجالت و ترس نیز مانند بقیه اعمال طبیعی بدن، جزء اعمال طبیعی بدن می باشند و بروز هر یک از این حالات موجب تعادل در مزاج اصلی انسان می گردد و سلامتی و سعادت بشر را به ارمغان می آورد. افزایش و کاهش این حالات که مستقیم و غیرمستقیم روی متابولیسم، گردش خون، تنفس، ترشحات دستگاه گوارش و غدد داخلی و عضلات تاثیر دارند می توانند معضلات و مشکلات پیچیده جسم و روان را برای انسان به وجود بیاورند.

 3.هوا

 طبع هوا نسبت به روح و روان انسان، بسیار سردتر است و دو عمل را برای آن انجام می دهد:

الف) ترویح و جلوگیری از احتباس.

ب) پالایش.

تاثیر هوا بر بدن:

- هوای گرم:

گرم معتدل: خروج خون به سمت بیرون بدن و سرخی پوست.

گرم غیر معتدل: گداختن خلط ها و سستی بدن.

- هوای سرد:

استواری بدن؛ تقویت هضم؛ نگهداری رطوبت ها در بدن؛ خشکی پوست؛ افزایش ادرار؛ کاهش مدفوع(به علّت انقباض ماهیچه های مقعد و تبدیل بخش آبکی مدفوع به ادرار)

- هوای مرطوب: نرمی پوست و طراوت و شادابی.

- هوای خشک: خشکی پوست و پژمردگی بدن.

 4. حرکت و سکون (تحرك بدنی و ورزش)

شیخ الرئیس می فرماید: مهم ترین تدبیر در حفظ سلامتی ورزش است و بعد از آن تدابیر مربوط به تغذیه و بعد آن اصلاح خواب. ورزش به حرکات ارادي اطلاق می شود که عمق و تعداد نفس ها را افزایش دهد.

- فواید ورزش: گرمی بخشی به بدن، دفع مواد زائد از طریق منافذ بدن، تقویت هضم غذا در معده، تقویت اعصاب و افزایش نشاط

ورزش از دیدگاه طب سنتی باعث افزایش حرارت غریزی شده و نیکویی رنگ چهره ایجاد می کند. از دیدگاه طب نوین نیز با انجام فعالیت های ورزشی سیستم آنتی اکسیدان در بدن فعال شده که به نظر می رسد این فعالیت در پیشگیری و بهبود بیماری های پوستی بسیار موثر باشد. 

 5.خواب و بیداری

- خواب، حرارت غریزی را به درون بدن می برد و متوقف می کند و باعث قدرت گرفتن تمام قوای طبیعی بدن می شود.

-خواب، موادّی که آمادگی هضم یا پختن را دارند، گرم کرده، آن ها را با خون، هم مزاج می کند. این گرمی در سراسر بدن پخش می شود و بدن با حرارت غریزی پر می شود.

- در خواب، همه استفراغ های بدن (به جز عرق) کم می شوند و لذا قوای بدن، حفظ، و درماندگی از بین می رود. فقط تعریق در خواب زیاد می شود که ناشی از کامل بودن هضم است نه ناشی از استفراغ. تعریق بیش از حدّ در خواب نیز می تواند علل مختلفی داشته باشد که شایعترین آن، پرخوری است.

-خواب اگر از حدّ بیشتر شود، اثراتی معکوس خواهد داشت و با احتباس حرارت غریزی، قوت ها را کاسته و مغز را سنگین می کند. خواب زیاد به ویژه برای افراد سرد مزاج و رطوبتی بسیار مضرّ است چرا که علاوه بر افزایش رطوبت، به علّت کم شدن تحلیل موادّ و احتباس حرارت غریزی، سرما را نیز می افزاید و بیماری های ناشی از آن ها را زیاد می کند.

-در بی خوابی، به علّت زیاد بودن تحلیل و استفراغ، حرارت و خشکی بدن زیاد می شود و صفرا غلبه پیدا می کند و به ویژه برای مردم نحیف و خشک مزاج، بسیار مضرّ است.

-اگر انسان در بامداد و قبل از آن که حرکت یا ورزشی کند یا چیزی بخورد، بخوابد، به سستی، سردی، ماندگی و خشکی مبتلا خواهد شد.

-چون در وقت خواب، حرارت غریزی به سمت داخل میل می کند، باید غذایی باشد که آن را هضم نماید در غیر این صورت، به هضم خود بدن خواهد پرداخت که حاصل آن کاهش کلّی قوای بدنی، لاغری و ضعف حرارت غریزی و سردی بدن خواهد بود.

-اگر در وقت خواب، شکم انباشته از غذا باشد و هضم دچار مشکل شود. به ویژه در مورد غذاهای دیرهضم و سنگین، بدن دچار سردی خواهد شد.

 6. خوردن و آشامیدن

بدن دائماً در حال تحلیل است و اگر این تحلیل ها از راه غذا و آب جبران نشود، انسان از بین خواهد رفت.

خوراکی هایی مانند سیب و انار، باعث تولید خلط مناسب در بدن می شوند. رعایت ترتیب هنگام خوردن خوراکی های متنوع، انتخاب ظروف مناسب برای طبخ غذاهای مختلف، غذا نخوردن با شکم پر، جویدن کامل غذا، دوری از پرخوری.

ابن سینا در قانون اشاره می کند: «امتلاء (پرخوری) شدید، همیشه کشنده است، چه از غذا باشد یا از نوشیدنی»

در طب ایرانی بهترین آب ها برای نوشیدن، آبی است که در بسترش سنگ باشد، از جنوب به شمال یا از مشرق به مغرب باشد و از بلندی سرازیر شود و خفیف الوزن باشد. حکیم گیلانی می فرمایند: «آشامیدن آب برای ترطیب بدن، ترویح حرارت غریزی و روح حیوانی، طراوت و صفای رنگ و نرمی بدن و. . . لازم است».

منابع

1- قانون ابن سینا

۲- سلامتی و مکاتب مختلف پزشکی؛ دکتر محسن ناصری

۳- یادداشت ها و جزوات دوره آموزشی موسّسه تحقیقات حجامت ایران.